C mo te Capital

— Pānui C is for Capital ki te reo Ingarihi

Nau mai, whakatau mai e te tī, e te tā ki ngā taihuringa āhuatanga o te wā, ā, ki te puna kōrero nei o A E I O U: Hei Hanga Ao mo te Kai Mahi. I ngā pānui e rua kua pahure, kua whakataki ngā korero mo ngā papapori e rua nei, te papapori1 kaimahi (te proletariat), ara, te papapori kaihaorawa2 (te bourgeoisie). 

Na whai anō, me pātai ina he ao angahaorawa3 ka noho ai tātou he aha tēnei ka hao? Arā, ko te pūrawa.4 Koia nei te pae whakamarama tika o tēnei mea te pūrawa.

Ko tētēhi whakamāramatanga o te pūrawa, ko ia te whairawa5 o te hunga kaihaorawa. Na Pūrawa te whairawa i hua, na wai rā, te whairawa ake ka hua anō hoki. Whai anō, ka pohēhē noa ka noho a Pūrawa hai moni, engari, kahore he tika tēnā.

Ehara ko Pūrawa te moni noa. 

Ko Pūrawa ngā whenua, ngā rauemi auaha6 ngā hangarau hou ka pupuritia ano rātou ngā kaihaorawa hai hanga utauta7. He kanohi mano tā Pūrawa. I tōna ake wā, ka taea te Kaihaorawa te hoko atu tāna wheketere, ka whakamoni te pūrawa, ā, hokona anō ētehi rawa rerekē. 

Ko Pūrawa anō tērā, ahakoa ka noho hai rauemi, moni, wheketere, rānei.

Ehara te pūrawa i te mea noa. Ko te tino pūrongo ko ngā hononga hīrau8

Ko te tino kaupapa o ngā mahinga haorawa, ko te hoko atu te kaha o te kaimahi ki te kaihaorawa, ahakoa tāna pōhara, tōna kaha ki te mahi noa, ka hoko atu ki a ia te Kaihaorawa. Ia ka mau te nuinga o ngā rawa katoa. 

Ko Pūrawa te tino mana whakahaere o te whakaputa kaha o ratou mahinga mā. Kei te pena tonu.

Nā te Kaihaorawa te mau pea ki ngā rauemi, ngā mihīni, engari nā te kaimahi ka hanga ngā utauta ka hoko atu te Kaihaorawa. Ko tētēhi o ngā tino raru o ēnei tikanga mo te kaimahi ko te take ka ahu mai te huamoni katoa i a ia, engari ano, ehara mā tātou ngā hua nei. 

E ai ki te korero, ko te hua o tā mātou mahi, te utu ka utua te Kaihaorawa ki ngā kaimahi, te utu mo ngā rauemi, te utu mo te whakaputa kaha, nā te Kaihaorawa noa enei mea. Ka whakaingoa ai ngā utatua9 mo te hokohoko noa hai taongahoko kakapi10.

Mā te pūrawa ka puta ngā rawa hou. 

Kua korero kē atu ko te tikanga pūrawa te whairawa ka hua ai te whairawa anō hoki. Ehara te mea ko te whairawa makitaunumia11, whakapetopeto12 noa iho.(Ara, ngā ahuatanga angahaorawa).

Mā te Kaihaorawa ia e haumi13 anō i ngā mahinga auaha14 hai whai huamoni nunui ake anō mōna. Ehara te mea ka kaiapo noa te Kaihaorawa (heoi anō, ehara tona te tuari, te tohatoha ngā mea anō hoki).

Ka penei rātou na te tauwhāinga ki ngā Kaihaorawa kē atu. 

Kia pai noa te whakataki, ina kaore te Kaihaorawa e whai huamoni nunui ake, ka hinga, ka whara, ka horoa katoa ia i ēra atu. 

Ko te kawa angahaorawa, ka panaiatia aitia, whakarahingia aingia hai kohikohi, apuapu, whakapetopeto i ngā mea katoa. 

Ngā rauemi, ngā rawa, ngā whenua hou, ngā rohe ke atu i te kaihaorawa. Ngā ope kaihaorawa. Ngā tauwhenua kaihaorawa. 

Ka penei mā te hiahia o ngā kaihaorawa.

1 Papapori: layer (paparanga) social (pāpori). Class.

2 Kaihaorawa: they who (kai) accumulate resources (hao rawa). Capitalist.

3 Angahaorawa: the focus (anga) of accumulating resources/wealth (hao rawa). Capitalism.

4 Pūrawa: heap or stack (pū) of wealth (rawa). Capital.

5 Whairawa: to have/contain (whai) wealth (rawa). Be wealthy or rich.

6 Rauemi auaha: resources (rauemi) of creation (auaha). Resources of Production.

7 Utauta: Product or goods.

8 Hīrau: Implied.

9 Huamoni: To accrue, gain (hua) money (moni). Profit.

10 Taongahoko Kakapi, goods (taonga) hoko (to buy or sell) substitute or replace (kakapi). Commodity.

11 Makitaunu: To hoard.

12 Whakapeto: Consume, use up. Consumerism, consumption.

13 Haumi: To reserve, or lay aside. Invest

14 Mahinga Auaha: process (mahinga) of creation (auaha). Labour process.